Obecny wpis został zainspirowany bardzo ciekawą dyskusją, którą odbyliśmy kilka tygodni temu na Politechnice Warszawskiej w ramach przedmiotu „Nauka a światopogląd”.
Jako że nasz blog – zgodnie z hasłem widocznym pod jego tytułem, proszę zerknąć wyżej :) – ma służyć „promocji” światopoglądu informatycznego, liczyłem na to, że niektórzy przynajmniej dyskutanci, wskażą informatykę jako naukę ważną światopoglądowo.
Nic takiego jednak się nie stało :).
Studenci wymieniali raczej nauki (dyscypliny) humanistyczne, z rzadka tylko odnosząc się do nauk przyrodniczych czy ścisłych.
Oto jeden z silnie reprezentatywnych głosów:
Moim zdaniem nauki prawne najsilniej wpływają na światopogląd współczesnego człowieka. Prawo reguluje wszystkie dziedziny życia jednostki, zasady życia społecznego, politycznego, a także gospodarczego, co powoduje, iż społeczeństwo tworzy własny system wartości, norm i opinii, który składa się na pojęcie światopoglądu człowieka. Chciałabym podkreślić, że ma to znaczenie uniwersalne, czyli dotyczy to wszystkich zbiorowości świata, pomimo że systemy norm prawnych poszczególnych państw znacznie różnią się między sobą, to zawsze zachodzi zjawisko wpływu wskazanej dziedziny na światopogląd współczesnego człowieka. Liczne prawa, wolności, obowiązki, zakazy oddziałują na przekonania jednostki, gdyż określają jakie zachowanie jest dobre bądź złe.
Inne osoby punktowały historię, ekologię, medycynę, biologię…
Niektórzy odżegnywali się od nauk, wskazując religię.
Nie tracąc nadziei, że ktoś doceni światopoglądową rolę informatyki, a razem z nią algorytmów, komputerów, technologii cyfrowych, rzeczywistości wirtualnej, badań nad sztuczną inteligencją…. otwieram dyskusję.
A zatem:
Która z nauk, Państwa zdaniem, wpływa najsilniej na światopogląd współczesnego człowieka?
Być może rozpocznie ktoś ze studentek/ów…
Oto kilka argumentów, które mówią o tym, jak współczesny człowiek widzi świat dzięki naukom biologicznym:
1. Żywność genetycznie modyfikowana. Dzięki przeprowadzonym badaniom ludzie dowiadują się, że żywność genetycznie modyfikowana jest potencjalnie niebezpieczna dla ludzkiego organizmu. Z tego powodu coraz bardziej staje się modna żywność BIO oraz wzrasta świadomość ludzi na temat zdrowego odżywiania.
2. Obecnie spotykamy się z opiniami, że szczepionki powodują autyzm i uszkodzenia mózgu, a z drugiej strony mogą uchronić przed chorobami. Doprowadza to do dylematów co człowiek powinien zrobić.
3. Rozwój medycyny przyczynił się do leczenia niepłodności m. in. kontrowersyjną, co dla niektórych, metodą in vitro.
4. Kwestią, która jest szeroko komentowana przez celebrytów są eksperymenty na zwierzętach, które są wykorzystywane w testach np. kosmetyków
5. Teoria ewolucyjna, która mówi o tym, że człowiek wywodzi się od małpy, a przynajmniej z małpą ma wiele wspólnego.
6. Znaczący wpływ na poglądy człowieka ma obecnie ekologia, która zajmuje się ochroną środowiska. Istotna jest równowaga ekologiczna, ludzie dbają o segregację śmieci, oszczędność wody czy zamianę paliw na substytuty, które mniej szkodzą środowisku przyrodniczemu. Coraz więcej ludzi stara się żyć w zgodzie z naturą, być eko. (UNESCO program człowiek i biosfera – idea ochrony przyrody i środowiska ludzkiego)
7. Postęp w medycynie pozwolił na przeszczepy organów. Coraz więcej osób decyduje się oddawać krew oraz oddać swoje organy po śmierci, aby ratować innych.
Bardzo dziękuję za pierwszy głos. Czytając go, możemy sobie uświadomić, że na światopogląd składają się zarówno poglądy „małe”, dotyczące naszego tu i teraz, chociażby wspomnianej wyżej żywności GMO, jak i poglądy „wielkie”, dotyczące fundamentalnych kwestii filozoficznych, jak np. przyczyn zmienności i rozwoju w przyrodzie, które wyjaśnia choćby wspomniana wyżej teoria ewolucji.
Biologia utrwaliła w ludzkiej świadomości ewolucyjny sposób myślenia/wyjaśniania, posługiwali się nim również niektórzy filozofowie nauki, jak np. K.R. Popper. (Twierdził on, że zarówno rozwój nauki, jak i indywidualny proces dochodzenia do nowych pojęć/twierdzeń naukowych, przypomina naturalną ewolucję).
Czy oprócz biologicznej teorii ewolucji widzicie Państwo/Pani inny jeszcze znaczący wynik biologii, który przeniknął do światopoglądu dotyczącego kwestii „wielkich”?
Jednym z największych odkryć biologii, które wpłynęło na nasz światopogląd, zaraz po teorii ewolucji było poznanie budowy DNA. Zapoczątkowało ono intensywny rozwój genetyki i inżynierii genetycznej.
Nie bez powodu mówi się, że wszystko zapisane jest w genach. Genetycy uważają, że badania DNA mogą nam wiele powiedzieć o przynależności kulturowej i narodowości. Mieszkańcy pewnych obszarów geograficznych korelujących ze współczesnymi nacjami posiadają charakterystyczne zestawy genów. Rozwój badań nad genami w obszarze dziedziczenia pozwolił nam na wykrywanie niektórych chorób przez badania genetyczne, zrozumienie ich przyczyn i skuteczniejszą walkę. Badania psychologiczne z zakresu wpływu genów na naszą osobowoś pokazują, że nie tylko środowisko, ale i uwarunkowania genetyczne mają wpływ na to jacy jesteśmy. Kolejną kwestią jest inżynieria genetyczna, która wykorzystuje geny w hodowli zwierząt i roślin. Obecnie temat GMO jest dość kontrowersyjny i dzieli ludzie na zwolenników i przeciwników.
Poznanie budowy DNA przyczyniało się do znacznego rozwoju nauki i tym samym kształtowania się naszego światopoglądu. Dzięki genetyce możemy poznać nasze pochodzenie etniczne, ryzyko zachorowań na niektóre choroby, a także zrozumieć wpływ genów na nasz temperament i osobowość. Żywność modyfikowana genetycznie nad którą badania prężnie się rozwijają, także pozostanie długo głównym tematem naszych rozmów.
Dodam tylko, że patrząc na sprawę szerzej (choć Pani i tak wymieniła wiele społecznych konsekwencji) odkrycie DNA wzmocniło bardzo, wzmocniło od strony naukowej, informacyjny punkt widzenia na rzeczywistość. Okazało się bowiem, iż w każdej komórce żywego organizmu znajduje się pewien fizykalny kod (informacja), który warunkuje istotne cechy tego organizmu (w tym: jego przynależność gatunkową i schemat rozwojowy). Innymi słowy uświadomiono sobie, że opisując świat, ne sposób uniknąć opisów w kategoriach informacyjnych. (Dodam w nawiasie,że podobne rozważania snuł jeszcze w starożytności Arystoteles, który twierdził, że każdy byt składa się z materii i formy; interpretując tę formę niekiedy tak, jak współcześnie określa się informację)
Informacyjny, a niektórzy powiedzą informatyczny, świato(p)ogląd wzmocniły dodatkowo przełomowe wynalazki techniczne (przede wszystkim: komputer cyfrowy), dotyczące technologii przetwarzania danych, a więc odpowiednio kodowanych informacji.
Być może i ten wątek byłby wart dalszego rozwinięcia przy okazji dyskutowanego wpisu…
Moim zdaniem na światopogląd współczesnego człowieka najbardziej wpływają nie nauki, lecz religia. Niestety badania naukowe powodują, że świat jest nam coraz bardziej odległy od jego wizji biblijnej. Człowiek poszukuje odpowiedzi na to, skąd się wziął i dokąd dąży wszechświat.
Argumentami potwierdzającymi słuszność wyboru religii, która najsilniej wpływa na światopogląd współczesnego człowieka są:
1. Człowiek w swojej wierze utwierdzony jest w przekonaniu, że Bóg posiada zdolność uzdrawiania i czynienia cudów, czego przykładem jest wiele pojawiających się znaków i wydarzeń na całym świecie;
2. Osoby, które działają i uzdrawiają w swoim imieniu, czy wiara w horoskopy i wróżby są kosmicznym sprzeciwem wobec Boga i jego Bożej łaski, którą otrzymujemy w sakramentach świętych z rąk kapłanów;
3. Każdy z Nas powinien być posłusznym swoim przekonaniom i wierze, która nie sprzeciwia się postępowi nauki, ale wyjaśnia ją wciąż na nowo w świetle prawdy;
4. Kościół katolicki sprzeciwia się metodami zapłodnienia pozaustrojowego, chodzi tu o metodę zapłodnienia in vitro, która w rozumieniu religijnym nie jest z nią zgodna, ponieważ nie kieruje się poszanowaniem życia od naturalnego poczęcia aż do naturalnej śmierci;
5. Świadkowie Jehowy nie wyrażają zgody na transfuzję krwi. Znaczącą informację na ten temat można znaleźć na oficjalnej stronie Świadków Jehowy: „Robią to z przyczyn nie tyle medycznych, ile religijnych. Zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie można znaleźć wyraźne nakazy, by powstrzymywać się od krwi. Tak więc wystrzegamy się przyjmowania krwi nie tylko dlatego, że chcemy być posłuszni Bogu, ale także dlatego, że respektujemy Go jako Dawcę życia”;
6. Wiele uzależnionych ludzi od alkoholu, narkotyków, hazardu wychodzi z nałogu dzięki modlitwie i wierze w Boga, ponieważ głęboka wiara czyni cuda;
7. Prawdziwa wiara potrafi pokonać strach i dać odwagę człowiekowi. Przykładem w pozytywnym znaczeniu słowa odwaga jest w religii chrześcijańskiej dobro, które może przezwyciężyć nam złem. Niestety istnieje również negatywne znaczenie odwagi przejawiające się w islamie, gdzie w imię Boga można zabijać.
Joanna napisała:
— Każdy z Nas powinien być posłusznym swoim przekonaniom i wierze, która nie sprzeciwia się postępowi nauki, ale wyjaśnia ją wciąż na nowo w świetle prawdy;
Jako moderator tej dyskusji muszę delikatnie zainterweniować. Spróbujmy w tej dyskusji zastanowić się nad zjawiskiem: czy faktycznie jest tak, że religia (taka czy inna) silnie wpływa na współczesny światopogląd (w skali społecznej)?
Nie agitujmy natomiast za własnym światopoglądem: kto i co powinien robić (pisze Pani, że każdy z Nas powinien…)
Druga uwaga odnosi się już do treści przedstawionego poglądu.
Wiara (nie do końca wiadomo w co) ma wyjaśniać wyniki nauk w świetle raz na zawsze ustanowionej i znanej osobie wierzącej prawdy. Czy punktem wyjścia nauki nie jest chęć dotarcia do prawdy, a jej powinnością – dążenie do prawdy; prawdy, której jeszcze nie znamy?
Gdybyśmy ją znali, nauka byłaby aktywnością skrajnie dogmatyczną, zamkniętą na pewne hipotezy i teorie…
Gdyby nauka tak właśnie miała być postrzegana, to faktycznie jej wpływ na światopogląd byłby znikomy — światopogląd bowiem byłby zdeterminowany przez jedyne źródło prawdy: religię.
Czy Państwo tak właśnie postrzegacie naukę i jej relację do światopoglądu?
Jeśli chodzi o przytoczenie moich słów, to chciałam podkreślić znaczenie słowa wiara. Wierząc w Boga, nie możemy być podatni na manipulacje ze strony nauki. Powinność nie oznacza przymusu tylko możliwość wyboru poprzez świadome decyzje. Pomimo rożnych dyskusji na temat wpływu religii na światopogląd człowieka, nadal uważam, że odgrywa ona ogromne znaczenie. Wiele ludzi wciąż zawiera sakrament małżeństwa, przyjmuje chrzest, komunie…
Biorąc pod uwagę, że jestem Polką, wierzę, że istnieją jeszcze osoby szanujące słowa dewizy: Bóg, Honor, Ojczyzna.
Moim zdaniem nauki prawne najsilniej wpływają na światopogląd współczesnego człowieka. Prawo reguluje wszystkie dziedziny życia jednostki, zasady życia społecznego, politycznego, a także gospodarczego, co powoduje, iż społeczeństwo tworzy własny system wartości, norm i opinii, który składa się na pojęcie światopoglądu człowieka. Chciałabym podkreślić, że ma to znaczenie uniwersalne, czyli dotyczy to wszystkich zbiorowości świata, pomimo że systemy norm prawnych poszczególnych państw znacznie różnią się między sobą, to zawsze zachodzi zjawisko wpływu wskazanej dziedziny na światopogląd współczesnego człowieka. Liczne prawa, wolności, obowiązki, zakazy oddziałują na przekonania jednostki, gdyż określają jakie zachowanie jest dobre bądź złe.
1. „Język prawny odzwierciedla pewne właściwości otaczającej nas rzeczywistości. To odtwarzanie obejmuje sferę zjawisk społecznych. Język prawny odzwierciedla na przykład rozmaite sposoby myślenia o otaczającym świecie, ujęte w systemy, teorie filozoficzne, polityczne, społeczno-ekonomiczne, etc.” . To oznacza, że zachodzi silna relacja między prawem a światopoglądem, czyli postrzeganiem otaczającej człowieka rzeczywistości.
2. „Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje” . Wskazano, iż wolności i prawa innych należy szanować. Za pomocą tego prawa tworzone jest przekonanie, że poszanowanie praw i wolności innych osób jest poprawnym zachowaniem.
3. „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny” . Przykład normy prawnej gwarantującej prawo równości we wszystkich dziedzinach życia bez względu na płeć, wiek, rasę, pochodzenie, wyznanie. Społeczeństwo posiada przekonanie, iż poszanowanie równości jest zjawiskiem dobrym, natomiast dyskryminacja innych ze względu na ich odmienność to niewłaściwe zachowanie.
4. „Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń” . Polskie prawo obecnie gwarantuje równość kobiet i mężczyzn, natomiast kiedyś kobiety były całkowicie zależne od mężczyzn, pozbawione praw. Istniało przekonanie o wyższości mężczyzn względem kobiet. W 1918 r. w chwili odzyskania niepodległości kobiety uzyskały prawa wyborcze w Polsce, co przyczyniło się do zmiany kwestii światopoglądowej obywateli.
5. „Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia” . W Polsce morderstwo, aborcja są nielegalne i niedozwolone. Istnieją trzy wyjątki, w których można dokonać aborcji, są to: zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, istnieje prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. Silne przekonanie o znaczeniu życia drugiego człowieka i zagwarantowana ochrona prawna życia powodują, że morderstwo, aborcja uznawane są za niemoralne. Ten argument poświadcza wpływ prawa na światopogląd współczesnego człowieka, który chce, aby przestrzegano jego praw a zarazem jest świadomy, żeby szanować prawa innych osób. W Polsce zagwarantowane jest prawo poszanowania ludzkiego życia i nie wolno go naruszać z powodów takich jak zbyt duża liczba potomstwa, płeć dziecka, co z kolei można zaobserwować na przykład w Chinach.
6. W niektórych krajach aborcja jest dozwolona ze względów gospodarczych i ekonomicznych państwa, czego przykładem są Chiny.
„Państwo promuje planowanie rodziny, aby wzrost liczby osób był zgodny z planami rozwoju gospodarczego i społecznego” . Państwo ma prawo do kontrolowania liczby urodzeń. Obecnie w Chinach istnieje polityka dwojga dzieci, co oznacza, że dozwolone jest, aby parze urodziła się dwójka dzieci, natomiast w przypadku kolejnej ciąży para musi zapłacić grzywnę a w razie niespełnienia tego wymogu kobieta jest poddawana przymusowej aborcji. W Chinach powszechne jest przekonanie o wyższości mężczyzny nad kobietą, które doprowadziło do przyzwolenia na zabijanie lub porzucanie dziewczynek.
Podsumowując, nauki prawne mają najistotniejszy wpływ na światopogląd współczesnego człowieka. Aspekty prawne wpływają na postrzeganie otaczającej rzeczywistości przez jednostkę, co w konsekwencji prowadzi do tworzenia zasad życia społecznego, politycznego, gospodarczego, a także systemu wartości, przekonań i opinii, czyli światopoglądu człowieka.
Pytanie postawione przez dra Stacewicza zawiera w sobie dwa pytania, i dobrze je będzie rozdzielić następująco.
1) Jakie nauki [liczba mnoga!] wpływają na światopoglądy ludzi [liczba mnoga!].
2) Jakie nauki powinny wpływać na światopoglądy ludzi?
Ad 1) Po pierwsze, trzeba odróżniać kategorie naszych bliźnich, zależnie od kręgu kulturowego, który mamy na uwadze. Czy będą to np. uczestnicy prowadzonej tu dyskusji, których zapytywaliby ankieterzy szukający respondentów na Placu Politechniki, czy mieszkańcy Puszczy Białowieskiej, czy też Amazońskiej. Co do ludzi po studiach wyższych, czy choćby po maturze, to na pierwszy plan wysuwają się nauki biologiczne i medyczne (z akcentem na teorię ewolucji), bo ma to związek z naszym zdrowiem, a także wiedza o osiągnięciach techniki (w czym się kryją jakieś okruchy fizyki). Potem może kosmologia, bo każdy coś słyszał o Big Bangu i czarnych dziurach i robi to na nim pewne wrażenie, a takie emocje mają coś ze światopoglądu. Wszystkiego po trochu, a nie jakaś jedna tylko dyscyplina.
Ad 2) Jeśli chodzi o to, która nauka powinna być u podstaw dobrze ukształtowanego światopoglądu, to będzie to — moim zdaniem — szeroko pojęta informatyka. Co znaczy „szeroko” i dlaczego informatyka, odpowiem w kolejnym komentarzu, bo pora w której piszę jest dość późna, a biologiczny segment mojego światopoglądu przestrzega przed zarywaniem nocy.
Moim zdaniem to historia wpływa na to jak postrzegamy świat. Wielu z nas miało szczęście poznać historie naszych dziadków z czasów II wojny światowej. Pomimo wieku, zdołali oni szczegółowo opisać odległe i często traumatyczne wydarzenia. Te doświadczenia odcisnęły na nich ogromne piętno, wpływając na ich dalsze życiowe wybory.
Jak powiedział George Santayana, „Kto nie pamięta historii, skazany jest na jej ponowne przeżycie.” Smutne jest więc, gdy młodzi ludzie nie lubią lekcji historii, nie zdając sobie sprawy, że ludzie dawniej mieli podobne marzenia i pragnienia. Tak samo jak my, marzyli o własnym domu, szczęśliwej rodzinie i zdrowiu. Przeżywali swoje porażki i musieli się z nich podnosić.
Dopiero po czasie dostrzegamy, jak bardzo jesteśmy podobni do naszych rodziców i dziadków. Ci o buntowniczym usposobieniu mogą wręcz z premedytacją działać na przekór, by uniknąć takich porównań. Jednak zrozumienie młodości naszych rodziców może pomóc nam zrozumieć ich przekonania, uprzedzenia i obawy. Oczywiście Starsze pokolenia powinny również uwzględniać, jak bardzo zmienia się świat, i że mimo podniesienia ogólnego komfortu życia, młodzi ludzie stoją przed nowymi wyzwaniami i zagrożeniami.
Wyciąganie wniosków z historii jest bezcelowe, jeśli nie dostrzegamy zależności w nowych wydarzeniach przynoszących starą ideologię. Totalitaryzmy także obiecywały lepsze życie, ale w rzeczywistości ograniczały swobody jednostki. Takie ograniczenia często są ukryte pod pozorem naszego dobra lub wywołują strach, abyśmy nie działali racjonalnie.
Dobrym przykładem braku wyciągania wniosków z historii jest Wenezuela. Kraj polegał głównie na eksporcie ropy naftowej, co czyniło go wrażliwym na spadki cen. Populistyczna polityka rządów, obejmująca masowe wydatki socjalne, nacjonalizację przedsiębiorstw i kontrolę cen, prowadziła do inflacji i spadku produkcji. Brak rezerw finansowych pogłębił problemy podczas kryzysu. Gdy ceny ropy spadły, Wenezuela doświadczyła hiperinflacji, niedoboru dóbr i załamania systemu opieki zdrowotnej. Miliony obywateli emigrowały. W latach 50. i 60. XX wieku Kolumbijczycy przyjeżdżali do Wenezueli w poszukiwaniu lepszego życia. Po kryzysie gospodarczym po 2010 r. to Wenezuelczycy uciekali do Kolumbii. Gdyby wenezuelscy przywódcy uwzględnili historyczne lekcje, mogli uniknąć błędów prowadzących do katastrofy gospodarczej i humanitarnej.
Uważam, że dobrze jeżeli historia wpływa nasz światopogląd, ponieważ poprzez krytyczne myślenie oraz wyciąganie z niej wniosków jesteśmy w stanie uniknąć popełniania tych samych błędów co nasi przodkowie.